Şehir ve şehir-insan ilişkileri her zaman ilgimi çekmiştir.
Çünkü tarih dediğimiz geçmiş şehir devletlerinin kurulmasıyla kendini göstermeye başlamıştır.
Şehir devletlerinin gereksindiği dört unsur tarihi kayıtların tutulmasını zorunlu kılmıştır.
Nedir bunlar derseniz…
Şöyle sıralayalım.
Evet…
Devlet; toplumsal düzeni korumak için yazı, hukuk, sayı ve takvim gibi uygarlık nesnelerine ihtiyaç duymuştur.
Eski çağdan beri şehirler tapınakların etrafında şekillenmişlerdir.
Tarihte ilk kralların rahip-kral ya da tanrı-kral olmalarının sebebi budur.
Din anlayışları şehirlerin karakter kazanmasına neden olurken aynı zamanda onları yaşatacak ruhu da oluşturmuştur.
***
Şehirler; kuruluşlarından itibaren insan yaşamını en iyi anlatan açık hava müzeleridir.
Biz bu anlamda Safranbolu’yu neden koruyoruz.?
Neden bu işi önemsiyoruz.?
Neden bu şehri görme, tanıma ihtiyacı duyuyoruz.?
Ya da Unesco bu kenti neden miras şehirleri listesine dahil etmiş…
Evet…
Bunun anlamı şu….
Safranbolu’nun tüm insanlığa bıraktığı ortak bir anlatı/mesaj var.
Yaşama sanatının inceliklerini ön plana çıkaran.
O mesajın merkezinde de insan unsuru ilk sırada yer alıyor.
İnsanların şehir yaşamında birbirleriyle ilişkileri çok önemli çünkü…
Bu ilişkiler bizleri tarih içinde var etmiş.
Tarihimizin süreklilik kazanmasına neden olmuş.
İşte Osmanlı toplumu buna güzel örnek oluşturuyor.
Osmanlı’nın uzun soluklu olmasının nedenlerini bir yerde Safranbolu gibi tarihi mekanlarda aramak gerekir.
Şehir yaşantısının ve modellerinin siyasal yaşam üzerindeki etkisini araştırdığımızda bu gerçeklik kendini ortaya çıkarıveriyor.
Safranbolu mimarisinde, evlerin düzeninde neyi görüyoruz.?
Açıklayalım..
“Şehrin mimarisinde komşuluk ana faktördür….
Evler sıra sıra kaleye doğru çıkıyor.
Şehrin oluşumu ve tasarımında iki şeye dikkat edilmiştir:
Biri, üstteki komşu evinin önünü kapatmamak. Diğeri, aşağıda ise komşunun mahremiyetini ihlal etmemek.
Evlerin ön cephesi kıbleye dönüktür.
Şehir; fiziksel çevrenin kendisine sunduğu imkanlara göre sakinlerine dünya ile ahiret arasında bağlantı kurulmasını sağlar.
Evlerle insanlar arasındaki ilişkiyi kolay sağlayabilmek için “hayat” denen avlular vardır.
Avlu, komşuluk ilişkisini düzenler.
Geniş avlunun etrafında evler sıralanır, her evin mahrem alanı ayrı, ama avlu ortaktır…
Avludaki komşuluk ilişkisi doğal ve örf, adet ve geleneklere uygundur.
Medrese, külliye, tekke ve dergahların da farklı stillerde olsa da mekan kullanımı aynı telakkiye göre düzenlenir.
Günümüzde
Apartman hayatında komşuluk ilişkisi olmadığını hepimiz çok iyi biliyoruz.
İnsanların üst üste yığıldığı mekanlarda komşular birbirini tanımıyor.
Komşuluk kavramı böylece yerini yabancılaşmaya bırakıyor.
Dairenin dışına adım attığımız anda sorunlu/zahmetli bir durum söz konusu
Bakın Dubai’ye….
Küresel bezirganlar Arap şeylerine yaşamaları için nasıl bir şehir yapmışlardır.
Gökdelenler ve onun içinde kaybolmuş ve birbirine yabancılaşmış insanlar.
İşte günümüzde bizim medeniyet dediğimiz şey bu…!
Şehirde kendini kaybetmiş yığınlar kütlesi…